📣 Boek nu een wandeling en krijg -10% op de heerlijke koekjes van Chez Martha 📣

Doe-het-zelfwandeling: Brusselse architectuur

mrt 9, 2022 | Lijstjes | 0 Reacties

Van 12 tot 27 maart vindt het Brussels Art Nouveau & Art Deco Festival plaats. Heb je geen plaatsje kunnen bemachtigen voor een rondleiding? Niet getreurd, Brussel is wat architectuur betreft een openluchtmuseum dat je gratis en op je eigen tempo kan bezoeken.

Om je architecturale kennis op te frissen, stippelde ik speciaal voor jou een doe-het-zelfwandeling uit langs de meest voorkomende architecturale stijlen in Brussel.

📍 Start: Gemeentehuis Schaarbeek, place Colignon – Einde: Josaphatpark

⏳ Lengte:  ±3km

🗺️ Route: klik hier

1. Neostijlen & eclecticisme

In de tweede helft van de 19e eeuw doen neostijlen hun intrede in de Brusselse architectuur. Door kenmerkende elementen uit de renaissance, de gotiek en het classicisme te verwerken, grijpen ze terug naar de oude architecturale stijlen.

Het eclecticisme gaat nog een stapje verder en combineert, zoals de naam het al doet vermoeden, elementen uit verschillende neostijlen. Door het gebruik van nieuwe technieken en materialen geeft dit verrassend unieke creaties.

Op en rond het Colignonplein, het startpunt van de wandeling, vind je meteen een bonte verzameling van neostijlen terug. Het gemeentehuis van Schaarbeek, gebouwd eind 19e eeuw, is een mooi voorbeeld van Vlaamse neorenaissance. Deze bouwstijl was erg geliefd bij liberale gemeentebesturen in het jonge België. Kenmerkend is de diversiteit van materialen: rode en zwarte baksteen, hardsteen en kalksteen, mozaïeken uit faience, glas-in-loodramen, …

Gemeentehuis Schaarbeek in neorenaissance

De huizen rond het gemeentehuis zijn eclectisch, met een grote voorkeur voor neorenaissancistische elementen. Naast het gebruik van verschillende materialen vallen uitspringende elementen zoals balkonnetjes, torentjes, dakkapellen en erkers op. Ondanks de grote verscheidenheid straalt het geheel toch veel eenheid uit.

Eclecticisme op het Colignonplein

Wanneer je het Colignonplein verlaat via de Koninklijke Sinte-Mariastraat, merk je aan de linkerkant een hele reeks huizen in dezelfde bouwstijl op. De lichtgekleurde bepleistering, de aanwezigheid van een kroonlijst en het opsplitsen van de gevel in 3 gelijke delen zijn typisch voor het neoclassicisme. Deze stijl inspireert zich op de Griekse en Romeinse bouwkunst. In tegenstelling tot de weelderigheid van de huizen op het Colignonplein staat hier eenvoud centraal. In plaats van elke individuele gevel te benadrukken krijgt het geheel voorrang.

Neoclassicistische rijhuizen op de Sinte-Mariastraat

Na een 200-tal meter wandelen zie je aan je linkerkant de Sint-Servaaskerk opduiken. Deze indrukwekkende neogotische kerk werd rond 1870 gebouwd ter vervanging van de oorspronkelijke 13e-eeuwse dorpskerk. De neogotiek is een romantische interpretatie van de middeleeuwen en is met haar uitgesproken decoratieve patronen (spitsbogen, grote ramen, roosvensters, verticalisme, …) een tegenreactie op de koele en strakke vormen van het neoclassicisme.

De neogotische Sint-Servaaskerk

2. Art nouveau & beaux-arts

Wanneer je met je rug naar de Sint-Servaaskerk staat, kijk je uit op de Louis Bertrandlaan. Deze prestigieuze laan werd in het begin van de 20e eeuw aangelegd en staat bekend als één van de mooiste lanen in Brussel. Naar het voorbeeld van de Louizalaan moest deze laan dienen als een elegante wandelpromenade voor de rijke inwoners van de imposante herenhuizen.

Tussen de overheersend eclectische huizen vind je hier ook prachtige voorbeelden van art nouveau terug. Wanneer je wandelt tot aan de kruising met de Josaphatstraat, kan je niet naast de indrukwekkende hoekpanden van Gustave Strauven kijken. Het indrukwekkende smeedijzeren afdak van het huidige restaurant Buca di Bacco en de sierlijke vormen in de lichtgrijze hardsteen zijn typische elementen uit de art nouveau.

Art nouveau in de Josaphatstraat

Als oud-leerling van Victor Horta zette Gustave Strauven Brussel mee op de kaart als Europese hoofdstad van de art nouveau. Met een geheel nieuwe vormentaal geïnspireerd op de plantenwereld, bevrijdt de art nouveau zich van een strak, historisch keurslijf.

Toch was niet iedereen fan van de vernieuwing die de art nouveau met zich meebracht. Als tegenreactie ontstond de beaux-artsstijl. Deze stijl inspireert zich op de grote, pompeuze Franse stijlen uit de 17e en 18e eeuw. De beaux-artsgebouwen zijn vaak beige van kleur en zijn, zoals je kan zien aan de gevels op Louis Bertrandlaan n°77 en 88, verfraaid met weelderige versieringen. De gevels hebben, in tegenstelling tot de art nouveau, vaak een uitgesproken symmetrie en bestaan uit slechts één kleur.

Beaux-arts op de Louis Bertrandlaan

3. Art deco

Blijf de Louis Bertrandlaan aan de linkerkant volgen tot aan de Algemeen Stemrechtlaan. De huizen op deze laan dateren uit de jaren ‘20-’30 en verraden met hun bijzondere aandacht voor het spel van texturen, kleuren, geometrische vormen (driehoeken, spiralen, rechthoeken, …) en versieringen (fruit- of bloemenkorven, dieren, …) een nieuwe architecturale stijl die haar naam dankt aan de Exposition Universelle des Arts Décoratifs et Industriels in Parijs in 1925, nl. de art deco.

In tegenstelling tot de art nouveau, die een radicale breuk betekende met voorgaande stijlen, vind je bij art deco een combinatie terug van verschillende stijlen en stromingen zoals het expressionisme, kubisme, modernisme en functionalisme. Daarom spreekt men soms ook van een nieuw soort eclecticisme.

Art deco in de Algemeen Stemrechtlaan

4. Modernisme

In dezelfde periode als de art deco ontstaat ook het modernisme. De modernistische architecten wijzen de stijlen uit het verleden radicaal af en kiezen voor strakke, horizontale en neutrale stijlelementen.

Het appartementsgebouw op n°43 op de Algemeen Stemrechtlaan is een voorbeeld van modernistische architectuur.

In de praktijk worden de principes van het modernisme zelden erg strikt toegepast in Brussel. Dat zie je even verderop wanneer je terugwandelt naar de Louis Bertrandlaan en de Lambermontlaan oversteekt.

Het huis op Mimosasstraat n°15 mag dan wel modernistisch zijn, toch herken je ornamentele details die geïnspireerd zijn op de art deco zoals de geometrische glas-in-loodramen op de eerste verdieping boven de voordeur. Hetzelfde geldt voor n°44, waar je in het smeedijzeren traliewerk op de bakstenen muurtjes dieren en andere symbolen terugvindt.

Modernisme in de Mimosasstraat

5. Cottage

Nog steeds in de Mimosasstraat, op °97, zie je ten slotte een woning die doet denken aan een Engelse cottage.

De cottagestijl inspireert zich op de principes van de traditionele landelijke architectuur en vermijdt verwijzingen naar historische stijlen. Uniek aan deze stijl is de uitgesproken aanwezigheid van hout in de gevels en omheiningen. In Brussel vind je deze stijl voornamelijk terug bij villa’s en in tuinwijken, zoals de tuinwijk Terdelt enkele honderden meters verderop.

De voormalige “Engelse cottage” van René Magritte in de Mimosasstraat